Over inclusief denken en schrijven
- De publicatie Words Matter / Woorden doen ertoe van het Wereldmuseum helpt met woordkeuze binnen de culturele sector. De essays bieden veel achtergrondinformatie over het (niet meer) gebruiken van bepaalde termen. De woordenlijst legt goed uit waarom bepaalde termen beledigend of inaccuraat zijn, en biedt mooie alternatieven. Net als onze lijsten is dit werk incompleet, omdat we altijd bij blijven leren. https://amsterdam.wereldmuseum.nl/nl/over-het-tropenmuseum/words-matter-publicatie
- Vivien Waszink, Dat mag je óók (al niet meer) zeggen (2022).
- Mounir Samuel, Je mag ook niets meer zeggen. Een nieuwe taal voor een nieuwe tijd (2023). Zie ook zijn eigen website.
- Women Inc maakte ‘De incomplete stijlgids’ met uitleg, voorbeelden, tips, en bronnen over linguistic bias (vooroordelen in taal) en voor inclusief taalgebruik.
https://www.womeninc.nl/wp-content/uploads/2023/10/WI-Stijlgids-2023.pdf - Advies van de Nederlandse Taalunie over genderbewust taalgebruik, van beroeps-, functie- en rolbenamingen tot voornaamwoorden. https://taaladvies.net/taal-en-gender/
- Transgender Netwerk Nederland voert elk jaar een mediamonitor uit om te zien hoe er over transgender mensen en identiteiten wordt gereporteerd. Hier het verslag van 2023. https://www.transgendernetwerk.nl/wp-content/uploads/2023/03/Transgender-in-de-media-1.0.pdf
Over diversiteit en inclusie op het werk en op school
- De Code Diversiteit & Inclusie is een gedragscode die jouw school, organisatie, of bedrijf helpt om een fijne omgeving voor iedereen te creëren. https://codeculturelediversiteit.com/wp-content/uploads/2019/11/Code-Diversiteit-Inclusie_DEF.pdf Meer informatie vind je ook op www.codedi.nl
- 11.11.11 en ngo-federatie (uit België) lanceerden in het voorjaar van 2021 de inspiratiegids Dekoloniseren.Nu! In hun eigen woorden: “De gids omvat inspirerende handvaten om praktisch aan de slag te gaan om je organisatie en werking te dekoloniseren; maar ook een lexicon van (de)koloniale woorden en terminologie; en een uitgebreide lees-luister-en kijklijst met nog veel meer inspirerend materiaal om dit proces succesvol te gaan voeren.” Onderaan staat een mooi lexicon van woorden in de ngo-sector dat zeker ook nuttig is in de klas!
https://11.be/verhalen/inspiratiegids-dekoloniserennu - In het lespakket Thuis op school van Kunstloc Brabant leren leerlingen in het primair onderwijs over hoe iedereen andere gewoontes, gedachtes en gevoelens heeft, en hoe we daarmee omgaan. Het gaat hierbij niet alleen over culturele diversiteit, maar ook bijvoorbeeld over gender en neurodiversiteit. In de handreiking en op de poster vind je mooie opdrachten, reflectievragen en voorbeelden van kunstwerken die passen bij het thema. https://www.kunstlocbrabant.nl/kennis-inspiratie/lespakket-thuis-op-school-51939-52265
- Hoe komt het dat we allemaal racistische vooroordelen hebben? Inti Soeterik, Fadie Hanna en Tugba Öztemir leggen het uit in hun artikel ‘Expliciete scholing rondom racisme’. Ze analyseren het effect van een intensieve training over racisme en andere vormen van discriminatie op de Universitaire Pabo in Amsterdam op hun cognitieve en emotionele ontwikkeling op die vlakken. Op de laatste pagina vind je kijk- en leestips en reflectievragen.
https://www.fawakaondernemersschool.nl/wp-content/uploads/2020/06/22Expliciete-scholing-rondom-racisme22-Soeterik-Hanna-O%CC%88ztemir-Zorg-primair-2019-p2-5-Achtergrond-document-Training-Inclusief-Onderwijs-Fawaka-WereldBurgerschap.pdf
Over diversiteit in kunst en musea
- Musea Bekennen Kleur is een samenwerking van musea en erfgoedinstellingen die in actie komen voor verduurzaming van diversiteit en inclusie in de sector. https://museabekennenkleur.nl/over-ons/
- White Balls on Walls: een docu van Het Uur van de Wolf over het proces van het Stedelijk Museum Amsterdam om meer diversiteit en inclusiviteit in hun tentoonstellingen en in de organisatie te verwerven. We zien hoe medewerkers van het museum, bezoekers, kranten én de kunstenaars die in het museum hangen hierover denken. https://www.npostart.nl/het-uur-van-de-wolf/30-05-2023/VPWON_1325951
- Alice Procter, The Whole Picture: The colonial story of the art in our museums & why we need to talk about it (2020). [Engels} Een boek waarin de koloniale geschiedenis van 22 artefacten uit musea wordt besproken. Waar kwam het object vandaan, en wie nam het mee? Waarom komt het ene object in een kunstmuseum terecht, en het andere in een antropologisch museum? Moeten we gestolen kunst teruggeven, en hoe doen we dat? Zeer interessante casussen om in de klas te behandelen!
- De Volkskrant maakte een serie artikelen over vijftig voorwerpen die een verrassende blik werpen op onze koloniale geschiedenis. Zo hopen zij een nieuw en completer beeld te vormen van het koloniale verleden (en de effecten daarvan in het heden), van koffie en suiker tot de nog steeds bestaande kansenongelijkheid en de klimaatcrisis. https://www.volkskrant.nl/kijkverder/2022/ons-koloniale-verleden/
Over dekolonisatie en het slavernijverleden
In het hoger/wetenschappelijk onderwijs wordt anno 2023-24 al meer aandacht besteed aan het dekoloniseren van het curriculum, voor het primair en voortgezet onderwijs zijn minder handvatten te vinden over hoe men hiermee aan de slag kan. (Dekoloniseren betekent hier het niet langer automatisch uitgaan van een wit/‘westers’ perspectief, maar ook van eerder gemarginaliseerde perspectieven, en het doorbreken van de tweedeling in ‘west’ en ‘oost’.) Hieronder vind je daarom een mix van o.a. rapporten over de huidige staat van het PO en VO, academische artikelen, nieuwsberichten over de wensen van leerlingen en bronnen die je zelf in de klas kunt gebruiken.
- Het kolonialisme kon niet zomaar ontstaan, maar is gebaseerd op een machtsstructuur: racisme. Bepaalde witte mensen bedachten namelijk dat er verschillende ‘rassen’ mensen bestonden, waarvan zij tot het beste behoorden. Zo praatten ze het goed dat ze de rassen die zij minder waard vonden misbruikten en tot slaaf maakten. Rassen zijn dus verzonnen en niet gebaseerd op een bestaand (biologisch) onderscheid tussen mensen. Hoe kan racisme dan wel bestaan? Het Wereldmuseum legt het uit:
https://amsterdam.wereldmuseum.nl/nl/zien-en-doen/tentoonstellingen/onze-koloniale-erfenis/racisme-bestaat-ras-niet - Het Belgische Africamuseum publiceerde een reeks artikelen over het koloniale verleden van België in Congo. De artikelen zijn hier verzameld: https://www.africamuseum.be/nl/discover/history_articles
- Dekolonisatie van Nederlands-Indië:
- SLO maakte een rapport over het onderwijs over de Tweede Wereldoorlog en de dekolonisatie van Nederlands-Indië.
Bron, J.G., Beker, Th., Buschers, L., Lodeweges, J., Noordink, H., Rahantoknam, O., & Vliet, E. van (2015). Oorlog en dekolonisatie: heroriëntatie op de Tweede Wereldoorlog en de dekolonisatie van Nederlands-Indië. Enschede: SLO.
https://www.slo.nl/@4291/oorlog-dekolonisatie/ - De Advies Commissie Versterking kennis geschiedenis voormalig Nederlands-Indië schreef een rapport over precies dát doel. Op pagina 28 en 29 vind je hun aanbevelingen voor het onderwijs.
https://open.overheid.nl/documenten/ronl-842919a9a34072f16267243ff0548a607e0540dd/pdf
- SLO maakte een rapport over het onderwijs over de Tweede Wereldoorlog en de dekolonisatie van Nederlands-Indië.
- De gemeente Amsterdam liet een onderzoek uitvoeren om de staat van het onderwijs over het slavernijverleden op het PO en VO te beschrijven. Zij zeggen:
“Kritiek van experts, lerarenopleiders en leraren op de lesmethoden is dat de aandacht die het slavernijverleden krijgt summier, versnipperd en te eenzijdig is (vanuit Europees perspectief). Leraren die aandacht willen besteden aan het slavernijverleden zijn daarom aangewezen op aanvullend of zelf ontwikkeld materiaal om goed les te kunnen geven over het onderwerp.” De belangrijkste conclusies vind je op pagina 1 t/m 3.
https://www.regioplan.nl/wp-content/uploads/2019/07/18083-LesprogrammaSlavernijverleden-Regioplan.pdf - NEWconnective en VU Campusradio maakten een podcastaflevering over het dekoloniseren van het curriculum [Engels].
https://podcasters.spotify.com/pod/show/the-connective/episodes/The-Intangibility-of-Decolonizing-the-Curriculum-e1vo9ih - Caritas International and IOM ontwikkelden een toolbox voor studenten geschiedenisdocent die hen kunnen helpen bij het dekoloniseren van hun eigen lessen, en bij het bevorderen van interculturele en cultuursensitieve competenties in hun (toekomstige) klaslokaal. Ook handig voor gevestigde leraren!
https://belgium.iom.int/other-talk-teaching-migration - Sohna (18) en Lakiescha (19) startten een petitie om racisme en het slavernijverleden verplicht te behandelen op scholen.
- The Black Archives deed in 2021 een actieonderzoek naar anti-zwart racisme in Amsterdam. Ze bespreken de ervaringen van verschillende zwarte gemeenschappen in Nederland, en in hoofdstuk twaalf bespreken ze niet alleen het alledaags racisme waar leerlingen mee te maken hebben, maar ook het eurocentrisme in het curriculum en de onderadvisering van zwarte leerlingen. Op pagina 111-114 vind je de aanbevelingen van The Black Archives voor het onderwijs, inclusief een paar mooie good practices.
https://www.theblackarchives.nl/uploads/1/0/1/2/101218760/witboek_anti-zwart_racisme_in_amsterdam._actieonderzoek_tba_10_maart_2021__1_.pdf - Renée Gulikers schreef een Masterthesis over het dekoloniseren van het aardrijkskundeonderwijs.
https://studenttheses.uu.nl/bitstream/handle/20.500.12932/1371/Thesis_reneegulikers.pdf?sequence=1 - Ruth M. Mampane, Margaret F. Omidire en Folake Ruth Aluko zagen dat studenten in Zuid-Afrika zeer ontevreden waren over hun curriculum. Ze onderzochten daarom wat het dekoloniseren van het curriculum betekende voor leerlingen, wat hun wensen hiervoor waren, en hoe zij de weg vooruit zagen.
‘Decolonising higher education in Africa: Arriving at a glocal solution’, in: South African Journal of Education, Volume 38, Number 4, November 2018 https://www.sajournalofeducation.co.za/index.php/saje/article/view/1636/815 - Riyad A. Shahjahan, Annabelle L. Estera, Kristen L. Surla, en Kirsten T. Edwards analyseerden maar liefst 207 artikelen over dekolonisatie in het onderwijs en de pedagogie om erachter te komen wat dat eigenlijk betekent en hoe het op verschillende plaatsen en in verschillende disciplines wordt uitgewerkt.
https://journals.sagepub.com/doi/10.3102/00346543211042423
Over diversiteit en inclusie in geschiedenisonderwijs
- The Black Archives maakten een poster waarin de tien tijdvakken binnen het vak geschiedenis worden herzien: ‘Tien keer meer geschiedenis – Verzwegen geschiedenis op school’ https://www.theblackarchives.nl/meergeschiedenis.html (De poster is ook te koop tijdens de exposities van The Black Archives)
- Samen met Fawaka WereldBurgerschap maakten zij hierbij ook een publicatie ‘10 keer meer geschiedenis - Les-inspiratie’, zie: https://www.fawakawereldburgerschap.nl/meergeschiedenis/
De publicatie is te koop bij EduCulture:
https://www.educulture.store/boeken/p/tien-keer-meer-geschiedenis-les-inspiratie
- Samen met Fawaka WereldBurgerschap maakten zij hierbij ook een publicatie ‘10 keer meer geschiedenis - Les-inspiratie’, zie: https://www.fawakawereldburgerschap.nl/meergeschiedenis/
Over burgerschap
- Het Expertisepunt Burgerschap biedt subsidies aan voor trainingen die leerkrachten helpen bij het voeren en begeleiden van moeilijke of gevoelige gesprekken in de klas. Zij verzamelden cursussen van een breed scala aanbieders hier: https://schurendegesprekken.expertisepuntburgerschap.nl/
- Goed burgerschap houdt volgens de SLO ook in dat je kritisch leest en naar het nieuws kijkt. Daar schreven zij het volgende over:
- Framer Framed maakte een podcastaflevering over het maken van een minor over kunst, activisme, en burgerschap in het onderwijs. Studenten kunstdocent en maatschappijleerdocent komen samen om een curriculum te ontwikkelen voor de minor, en vmbo-studenten zijn hierbij betrokken om feedback te geven over het materiaal en de workshops die de minor organiseert. De stem van studenten zelf was hierbij leidend. https://framerframed.nl/dossier/podcast-kunst-als-katalysator-onderwijs-activisme-en-burgerschap-met-nathalie-roos/.
- Het artikel in Kunstzone van Natalie Roos over het bespreken van — en het maken van opdrachten over — activistische kunst in het voortgezet onderwijs. Roos, N. (2020). Dealing with the real stuff. Activistische kunst in het voortgezet onderwijs. Kunstzone, 19(1), 8-11. https://www.ahk.nl/onderzoek/research-profile/publicaties/publicatie/dealing-with-the-real-stuff/
- Enabel maakte een magazine over wereldburgerschapseducatie België, wellicht een goede inspiratiebron voor de burgerschapsopdracht in het Nederlandse onderwijs. https://wijzijnkruit.be/2022/04/13/magazine-2022-naar-gedekoloniseerde-wereldburgerschapseducatie/
- Kennisinstituut Atria schreef een artikel over het doorbreken van genderstereotypen in lessen over burgerschap. https://atria.nl/nieuws-publicaties/werk-en-zorg/doorbreek-genderstereotypering-lessen-burgerschap/
Overige leestips
